Irrationele schuldgevoelens na psychisch misbruik

Schuldgevoelens zijn functioneel en maken deel uit van een normale cognitieve en emotionele ontwikkeling. Het wordt pas problematisch wanneer er een tekort of teveel is aan schuldgevoel en/of wanneer er foutieve overtuigingen over schuld meespelen.

Terwijl misbruikers vaak een gebrek aan schuldgevoel vertonen (doordat zij nauwelijks of geen empathie bezitten), hebben slachtoffers dikwijls een overmatig of anders gezegd irrationeel schuldbesef.

Cognitieve elementen die irrationele schuld beïnvloeden zijn irrationeel geloof en foutieve overtuigingen zoals het ervaren van iets moreel verkeerd te hebben gedaan wanneer dit niet zo is en aanvaarding van de verantwoordelijkheid wanneer deze duidelijk bij de ander ligt. Het zijn fouten in de logica die leiden tot verkeerde conclusies wat betreft de rol van het slachtoffer binnen het misbruik.

Irrationele schuld komt vaak tot stand wanneer iemand onjuiste conclusies trekt tussen het eigen gedrag en de ‘schadelijke’ gevolgen ervan op de ander, vooral wanneer deze onjuiste conclusies niet door de ander worden gecorrigeerd maar (in tegendeel) net worden bevestigd.

Vooral mensen met een onveilige hechting zijn vaak afhankelijk van de liefde van de ander. Schuld dient dan als afweer van de angst die iemand zou voelen bij twijfel aan de goede bedoelingen van de ander.

Schuldgevoelens kunnen ook andere sterke gevoelens bedekken (schaamte, boosheid, verdriet). Als iemand deze gevoelens niet wil (h)erkennen, worden ze onderdrukt en komen ze soms tot uiting als schuld.

Schuldgevoelens lijken een actieve rol te spelen in het ontwikkelen van PTSS (Post Traumatisch Stress Syndroom) en PNSS (Post Narcistisch Stress Syndroom), maar uitgebreid wetenschappelijk onderzoek hiernaar ontbreekt nog.

Het is belangrijk om de gevoelens van schuld te erkennen en het verschil tussen reële en irrationele schuld te begrijpen. Hierbij moeten we de aandacht richten op het misbruik dat zich heeft afgespeeld en dit logisch kaderen om de juiste conclusies te trekken, namelijk dat iemand als slachtoffer van misbruik geen schuld heeft.

Bronnen:

- Bush, M. The role of unconscious guilt in psychopathology and psychotherapy. Bulletin of the Menninger Clinic, 1989;53:97-107.

- Hirsch, M. Zur Psychoanalyse von Schuld und Schuldgefuhl. Jahrbuch der Psychoanalyse, 2000;42:204-230