Wat is stress en wanneer wordt stress ongezond?

Wat iemand stress bezorgt, is heel individueel. Stress wordt bij iedereen door andere factoren uitgelokt. Niet elk individu ervaart stress bij soortgelijke stressfactoren. Het hangt er onder andere van af wat werd voorgeprogrammeerd*. Zo zal niet iedereen hevig reageren op het zien van een spin. De reactie is afhankelijk of er angst in het onderbewustzijn werd geprogrammeerd ten opzichte van spinnen of niet.

Ook de draagkracht van elk mens is verschillend. Hoewel draagkracht deels erfelijk is, bepaalt hier onze bagage voor een groot deel hoeveel stress we aankunnen. Het menselijk lichaam houdt niet van verrassingen. Bruuske veranderingen die onze programmatie* verstoren, kunnen veel schade aanrichten. Hoe meer veranderingen iemand doormaakt, hoe lager de draagkracht wordt.

Volgens de Life Change Index Scale (T.H. Holmes and T.H. Rahe) kan je aan elke verandering een score toewijzen, dewelke de zwaarte van de gebeurtenis bepaalt. Zo is aan trouwen een score van 50 eenheden toegewezen, terwijl een scheiding 73 eenheden scoort. Volgens deze schaal vermindert de draagkracht van een gemiddeld persoon met ongeveer 80% bij een totale score van 300 eenheden. 

Holmes en Rahe Stress Schaal

Levensgebeurtenis & waarde
Dood van een echtgenoot 100
Scheiding 73
Scheiding van tafel en bed 65
Gevangenschap 63
Dood van een nabij familielid 63
Persoonlijk letsel of ziekte 53
Huwelijk 50
Ontslag 47
Pensioen 45
Echtelijke verzoening 45
Verandering in gezondheid van een familielid 44
In verwachting 40
Seksuele moeilijkheden 39
Verwelkomen nieuw gezinslid 39
Zakelijk geschil 39
Verandering in financiële toestand 38
Dood van een goede vriend 37
Verandering van werk 36
Verandering in frequentie woordenwisselingen 35
Enorme hypotheek 32
Huis door de bank overgenomen 30
Moeilijkheden met schoonfamilie 29
Kind verlaat huis 29
Verandering in verantwoordelijkheden op het werk 29
Grote persoonlijke prestatie 28
Echtgenoot start of stopt met werken 26
Begin of einde school 26
Verandering in levensomstandigheden 25
Herziening van persoonlijke gewoontes 24
Problemen met de baas 23
Verandering in werkuren of omstandigheden 20
Verandering van school 20
Verandering van woning 20
Verandering in vrijetijdsbesteding 19
Verandering in kerkelijke activiteiten 19
Verandering in sociale activiteiten 18
Kleine hypotheek of lening 17
Verandering in slaapgewoontes 16
Verandering in aantal familie reünies 15
Verandering in eetgewoonten 15
Vakantie 13
Grote reis 12
Kleine overtreding van de wet 11

Score van 300+ : grote kans op ziekte en depressie
Score van 150-300 : kans op ziekte en depressie (minder dan 30% van de 300+)
Score <150 : kleine kans op ziekte en depressie

(bron: wikipedia/holmes and rahe stress scale)

Wanneer mensen zich onveilig hebben gevoeld tijdens de kindertijd, bijvoorbeeld door mentale en/of lichamelijke verwaarlozing en/of mishandeling, zal de draagkracht dikwijls erg laag zijn. De manier waarop het kind de gebeurtenissen ervaart is belangrijker dan het soort voorval. Hoogsensitieve kinderen zijn hierdoor vaker meer kwetsbaar. 

Het spreekt voor zich dat traumatische ervaringen de draagkracht serieus kunnen aantasten. Wanneer de draaglast zodanig uit proportie is ten opzichte van de draagkracht, dan is een mens niet meer in staat om normaal te functioneren. 

Of je wel of niet over een grote draagkracht beschikt, is iets waar je zelden iets aan kan doen, maar hangt dus van vele factoren af: genetische aanleg (persoonlijkheid, ingesteldheid, karakter, ...), opvoeding, omgeving en draaglast (ervaringen, eventuele trauma's).

Voldoende draagkracht is belangrijk om met stress om te kunnen gaan. Maar sommige stressvolle ervaringen zullen altijd leiden tot overbelasting, ongeacht de draagkracht: trauma's. Een trauma ontstaat wanneer een gebeurtenis zo heftig is, dat het brein niet in staat is het op een normale manier te verwerken. Hierdoor kan de stressrespons chronisch worden. 

Wat is de stressrespons?

Stress is een biologische reactie op een potentieel gevaar. Het lichaam wordt in een verhoogde alarmtoestand gebracht door zogenaamde stressassen te activeren. Dit om je klaar te maken om te vechten, vluchten of bevriezen. Deze vecht- vlucht- bevriesrespons is een instinctieve reactie vanuit de amygdala waardoor de hypothalamus opdracht geeft een de bijnieren om stresshormonen aan te maken. Deze stresshormonen zorgen ervoor dat je snel alert en actief wordt in noodgevallen (bij een aanval). 

Het is na een stressrespons belangrijk om weer tot rust te komen. Dat is de taak van de hippocampus en de frontale schors. Als deze gebieden gezond zijn, remmen zij de amygdala af, waardoor de negatieve emoties afnemen. Dit systeem werkt prima wanneer de hersenen gezond zijn. Maar wanneer er te vaak en te veel stress op een mens afkomt, en deze stressrespons te vaak wordt geactiveerd, kan dit de hersenen beschadigen. Wanneer de hypothalamus zich lange tijd in alarmtoestand bevindt, worden voortdurend stresshormonen afgescheiden, waaronder cortisol. Deze zetten het lichaam constant onder hoge druk. Wanneer er te veel cortisol in het bloed aanwezig is, beschadigt dat de hippocampus en de frontale schors (het gebied dat onze emoties en geheugen reguleert), waardoor deze niet meer in staat is de amygdala af te remmen, waardoor deze overgevoelig raakt en zo een negatieve cirkel in gang gezet wordt. De stressrespons gaat continue geactiveerd worden, waardoor de hersenen steeds meer schade gaan oplopen. We spreken dan van een chronische stress-situatie, waarbij negatieve emoties de vrije loop krijgen en onze concentratie wordt aangetast. De hersenen zijn overgevoelig geworden en zullen nu ook bij kleine prikkels hevige stressreacties uitlokken.

Gelukkig zijn onze hersenen plastisch en in staat de schade weer te herstellen.

Last van langdurige (chronische) stress?

Dit kan je zelf doen om de schade om te keren:

1. Zorg voor de juiste beweging:
zeer intensief sporten gaat nog meer schade aanrichten (door het aanmaken van cortisol). Daarom is het belangrijk dat je matig intensief gaat sporten (min. 30 min.), op deze manier wek je onder andere de stof BDNF op, dewelke nieuwe verbindingen in je hersenen gaat stimuleren en zo voor herstel zal zorgen.